Donut Desire

 

23 januari 2018 

 

Econome en ex-Oxfammer Kate Raworth ageert tegen de centrale gedachte van de overgrote meerderheid van economen en politici, die stelt dat de economie altijd moet groeien. Focus op groei zadelt ons op met enorme ongelijkheid en bedreigt de planeet. Pogingen om tot ‘inclusieve’, ‘groene’ groei te komen zullen nooit voldoende zijn, dus stelt ze een heel innovatief economisch model van de toekomst voor: de Donut. Een model dat ons leidt naar het punt waarop in de behoefte van ieder mens kan worden voorzien, zonder dat dit ten koste gaat van onze planeet. Ik schreef daar eerder een blog over en raakte in gesprek met een aantal mensen uit het bedrijfsleven en daarbuiten. Hoe zorgen we ervoor dat we binnen de grenzen van de Donut blijven? Op basis van deze gesprekken en op basis van eigen ervaring presenteer ik 5 tips. 

 

 

Waar staan we nu ten aanzien van de Donut? 

Voordat we meteen de oplossingen in duiken, is het eerst tijd voor een reality check. Waarom willen we die Donut zo graag? Het is handig eerst te weten waar we ons nu ten aanzien van de Donut bevinden. Ondanks een ongekende vooruitgang in het welzijn van de mensheid in de afgelopen zeventig jaar bevinden we ons namelijk ver buiten de grenzen van de Donut.  

Sociale fundament 
Het sociale fundament is voor miljoenen mensen niet aanwezig. Zo leven 1,2 miljard mensen onder de armoedegrens (minder dan €0,95 per dag). In Nederland groeit één op  

Bron: Donuteconomie 

In zeven stappen naar een economie voor de 21e eeuw – Kate raworth 

 

 

de negen kinderen op in armoede. Eén op de negen mensen ter wereld heeft niet voldoende te eten. Eén op de drie mensen kan niet beschikken over een toilet en één op de elf heeft geen toegang tot schoon drinkwater. Van de kinderen tussen de twaalf en vijftien jaar gaat één op de zes niet naar school, en de overgrote meerderheid hiervan bestaat uit meisjes. Bijna 40% van de wereldbevolking woont in landen met een extreem ongelijke inkomensverdeling, en meer dan de helft van de mensheid woont in landen waar men nauwelijks of geen politieke inspraak heeft.  

Druk op systemen van de aarde 
Tegelijkertijd oefent de mensheid meer druk uit op de systemen van de aarde dan ooit tevoren. Minstens vier planetaire grenzen zijn inmiddels overschreden: die met betrekking tot het klimaat, landontginning, stikstof- en fosforbelasting, en biodiversiteit. De concentratie CO2 in de atmosfeer is nu fors hoger dan de limiet van 350 ppm, en stijgt nog steeds. Hierdoor worden we in de richting gedrongen van een warmer, droger en vijandiger klimaat, gecombineerd met een stijgende zeespiegel die overal ter wereld eilanden en kuststeden bedreigt. Synthetische kunstmest die stikstof en fosfor bevat, wordt aan de grond toegevoegd in hoeveelheden die tweemaal zo hoog zijn als verantwoord is. De verspreiding van deze stoffen via het grondwater heeft ertoe geleid dat in veel meren, oceanen het onderwaterleven ernstig is aangetast. Slechts 62% van het land dat bebost kon zijn bestaat nog daadwerkelijk uit bos en deze gebieden worden steeds kleiner, waardoor de capaciteit van de aarde om koolstof af te breken aanzienlijk kleiner wordt. De afname van de biodiversiteit is ernstig: het uitsterven van soorten gaat minstens tienmaal sneller dan de limiet aangeeft. Het aantal soorten zoogdieren, vogels, reptielen, amfibieën en vissen is de afgelopen 50 jaar gehalveerd. Kunt u zich voorstellen dat als ulater met uw kleinkinderen naar Artis gaat, de helft van de dieren die u als kind bewonderden niet meer bestaan? 

Met business as usual komen we er niet, dat is duidelijk. Radicale transformaties van de financiële, politieke en maatschappelijke structuren zijn nodig om binnen de rechtvaardige en veilige binnenring van de Donut te komen, zonder sociale tekortkomingen of planetaire overschrijdingen. Maar hoe? Hieronder geef ik 5 tips voor organisaties om binnen de grenzen van de Donut te komen. 

 

5 tips  

Vanuit allerlei hoeken van de maatschappeij hebben we leiders met lef . Een mooi voorbeeld vind ik de 23-jarige Delftenaar Boyan Slat. Een jongen met een missie en een idee: het verwijderen van plastic in de oceaan. Met zijn uitvinding The Ocean Clean-up heeft hij inmiddels vele investeerders weten te overtuigen en meer dan €30 miljoen opgehaald om zijn droom te realiseren. Slat laat zien hoe belangrijk innovatie is. Voeg daar een flinke portie lef en doorzettingsvermogen aan toe en het geld komt vanzelf.  

 
Bedrijfsleven
Ik geloof dat met name het bedrijfsleven een machtige speler is die ons dichter naar de Donut kan brengen. Kracht tot investeren, distribueren en het ontwikkelen van innovatieve ideeën, maken dat zij in veel gevallen meer impact heeft dan overheden. Raworth beargumenteert dat bedrijven “het vanaf het begin goed moeten doen”, dus systemen meteen circulair en regeneratief inrichten in plaats van “nu groeien en later opruimen”. Daar heeft ze natuurlijk gelijk in, maar ik geloof ook dat bedrijven prima in staat zijn het roer helemaal om te gooien en focus van groei om te zetten naar focus op het bereiken van de Donut. Hier is wel een radicaal leiderschap voor nodig, die breekt met business as usual.  

Paul Polman (Unilever) is een voorbeeld van een leider met lef die niet buigt voor eisen van aandeelhouders. Toen hij in 2009 op het toneel verscheen was een van zijn eerste acties het afschaffen van driemaandelijks rapporteren en winstbegeleiding. Die actie werd enorm bekritiseerd waardoor zijn aandelen zakten met 8Polman houdt vast aan zijn idealen en laat zien dat duurzame bedrijfsvoering uiteindelijk meer oplevert, met gezonde marges voor aandeelhouders als gevolg. 

Consumenten 
Maar ook Jannie uit Amstelveen kan een leider met lef zijn. Uiteindelijk is de consument misschien wel de machtigste speler in het vrije marktsysteem. Dagelijks zijn er miljoenen keuzes te maken die op het eerste gezicht misschien weinig invloed lijken te hebben, maar wanneer deze op grote schaal worden doorgevoerd, enorme impact hebben. Als je ‘s ochtends opstaat, hoe lang sta je dan onder de douche? Bij je ontbijt, kies je voor een broodje filet americain of biologische yoghurt? Neem je de auto of trein naar werk? Koop jij je lunch bij de Tosti van Josti of ga je naar de AH? Allemaal keuzes waarin jij het verschil kunt maken. 

 
2. Focus op balans en lange termijn 

Meer dan zestig jaar lang heeft de economische wetenschap ons voorgehouden dat groei van het Bruto Binnenlands Product voldeed als maatstaf voor vooruitgang, en dat dit eruitzag als een alsmaar stijgende lijn. Voor het bereiken van een dynamisch evenwicht hebben we een andere vorm van vooruitgang nodig. Een gezond evenwicht in sociale, ecologische en economische belangen. Hiervoor is een switch in mindset nodig: van wat ‘goed is wat vooruit en omhoog gaat (groeit)’ in ‘wat goed is wat in balans is’. Voor commerciële bedrijven is het heel cruciaal de focus te veranderen van korte termijn winsten naar winsten op lange termijn. Gelukkig is het lange termijn denken en de gedachte dat een betere wereld en goede business prima samengaan, bij veel grote spelers doorgedrongen.  

 

Hoe kan ik als bedrijf over 20 jaar nog bestaan? “Door in te spelen op uitdagingen als verandering van het klimaat, groei van de wereldbevolking en het schaarser worden van grondstoffen”, beargumenteert Paul Polman. “Het probleem van klimaatverandering daagt ons uit nieuwe producten te ontwikkelen: zoals een meer geconcentreerde deodorant, waspoeder waarmee je op lagere temperaturen kunt wassen, en shampoo waarvoor je geen water nodig hebt.“ Buiten morele verantwoordelijkheid wordt focus op lange termijn ondersteunt door een serieuze business case. Zo heeft Unilever €244 miljoen euro bespaart door het productienetwerk anders (zero-waste) in te richten, zodat 20% minder energie verbruikt wordt, 100 miljoen ton CO2 bespaard wordt en ook nog eens extra banen gecreëerd.  

3. Zicht op je impact 

Om als organisatie, of als consument een bijdrage te leveren aan de Donut-economie en ervoor te zorgen dat het sociale fundament bereikt wordt en het ecologisch plafond niet wordt overschreden, is het van cruciaal belang te begrijpen wat uw impact is op de verschillende aspecten van de Donut. Dit kan zowel positieve als negatieve impact zijn. Weet u bijvoorbeeld hoe schadelijk uw bedrijfsvoering is voor het milieu? Als iedereen in uw organisatie of in uw gezin zich dagelijks met een niet-elektrische auto verplaatst, hoeveel wordt er dan uitgestoten op jaarbasis? Ik raad u aan een impact-analyse te maken aan de hand van het Donut-model, om zo in kaart te brengen wat de impact van uw handelen, of dat van uw organisatie is op de verschillende sociale en ecologische aspecten. Een volgende stap zou zijn om eens na te gaan wat acties zouden kunnen zijn om negatieve impact te verminderen en positieve impact te vergroten. Bijvoorbeeld het aanschaffen van een elektrische auto of een treinabonnement.  

 

 4. Snap de verbanden 

Het is wellicht verleidelijk om voor de ecologische en sociale problemen apart beleid op te stellen, maar dat zal niet werken, aldus Raworth. Ze zijn zo met elkaar verbonden dat ze allemaal moeten worden gezien als onderdeel van een complex socio-ecologisch systeem, zodat de oplossing ook gezocht moet worden binnen een groter geheel. Als we ons concentreren op de vele dwarsverbanden binnen de donut wordt duidelijk dat het welzijn van de mens afhankelijk is van het welzijn van de planeet. Een voorbeeld: voor het verbouwen van voldoende voedzaam voedsel, is een voedingsrijke bodem, stabiel klimaat en voldoende water nodig. Het is voor zowel bedrijven als overheden belangrijk de verbanden te snappen, om zo een meer integraal, holistisch beleid op te kunnen stellen. Al jarenlang zijn de ministeries en lokale overheden opgedeeld in departementen waarin milieuzaken worden gescheiden van sociale zaken. Voor hen is een integrale bril extra van belang. 

 
5. Wees creatief en werk samen 

Out-of-the-box denken is nodig om te komen tot radicale transformaties. Kijk eens om je heen op kantoor. Zijn jouw collega’s allemaal hoog opgeleid? Hebben zij vrijwel allemaal dezelfde studie-achtergrond? Opgegroeid in Nederland? Zijn jullie allemaal like-minded people? Kleine kans dat er creatieve out-of-the-box ideeën ontstaan. Mijn advies zou zijn: zoek de diversiteit op. Sluit jezelf eens een dag lang met een kunstenaar op in een hok en kijk wat er gebeurt. Creativiteit wordt bevorderd door cross-sectorale samenwerkingen aan te gaan. Ga partnerships aan met partijen waar je in eerste instantie misschien niet snel mee zou samenwerken. Leer van elkaar en challenge elkaar op aannames en ideeën. Een mooi voorbeeld van een creatief samenwerkingsverband vind ik Moyee en Crypto-experts die block-chain hebben gebruikt bij het transparanter maken van de koffie-keten. Uitkomst van deze samenwerking is verzekerde fairtrade condities, minder tussenpartijen en meer waarden voor koffieboeren.  

 

Ambtenaren, wees ook niet schuw om het bedrijfsleven op te zoeken bij het oplossen van maatschappelijke issues en andersom. Uiteindelijk kunnen systeemveranderingen alleen worden gerealiseerd door het verbinden van mensen, kennis en netwerken.  

 

 

Donut-voorbeeld 

Na deze tips vraagt u zich misschien af wat nu een voorbeeld is van een bedrijf dat goed binnen de Donut past. Een bedrijf met een distributieve en regeneratieve design? Raworth noemt Fairphone als goed voorbeeld. De hele levenscyclus van de Fairphone heeft een positief effect op werkomstandigheden en leefomgeving. Door middel van een duurzaam ontwerp (uit elkaar te halen, open source), eerlijke materialen,  goede werkomstandigheden en hergebruik en recycling (afval is grondstof). Een systeem dat zowel met biologische als technische bouwstoffen circulair opereert (zoals op onderstaande afbeelding) 

 

 

Samen Nederland Donut-proof maken 

Bent u ook nieuwsgierig geworden hoe we Nederland Donut-proof kunnen maken? Hoe uw organisatie daarin een rol kan spelen? Ik ga hierover graag met u in gesprek.